Τέχνη Σκέψης & Θεραπείας

Σαμανισμός

Ο Σαμανισμός είναι ένα μεγάλο πνευματικό ταξίδι κατά το οποίο βρίσκονται σε άμεση επαφή και εξάρτηση ο ασθενής και ο σαμάνος - θεραπευτής. Οι ιθαγενείς θεραπευτές είναι άνθρωποι υψηλού τίτλου, δηλαδή άνθρωποι που έχουν πάρει τίτλο στη μυστική ζωή πέρα απ' αυτόν που παίρνουν οι περισσότεροι ενήλικες άνδρες - ένα βήμα που συνεπάγεται με πειθαρχεία, πνευματική εξάσκηση, θάρρος και επιμονή... Είναι άνθρωποι με σεβαστή και σε πολλές περιπτώσεις εξέχουσα προσωπικότητα. Είναι πάρα πολύ σημαντικοί κοινωνικά, ενώ η ψυχολογική υγεία της ομάδας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πίστη στις δυνάμεις τους.

Οι διάφορες υπερφυσικές δυνάμεις που τους αποδίδονται, δεν πρέπει να θεωρούνται αβίαστα ως πρωτόγονη μαγεία και «φαντασίωση», διότι πολλοί απ' αυτούς έχουν ειδικευτεί στη χρήση του ανθρώπινου νου και στην επιρροή του νου πάνω στο σώμα αλλά και του νου πάνω στο νου.

Παλαιότερα ο σαμανισμός εξαφανιζόταν γοργά από τον πλανήτη καθώς οι φυλές και οι αρχαίοι πολιτισμοί τους καταβάλλονταν από ιεραπόστολους, αποίκους, κυβερνήσεις και εμπορικά συμφέροντα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας ο σαμανισμός επανήλθε στο προσκήνιο με εκπληκτική δύναμη, ακόμη και στα αστικά «φρούρια» του Δυτικού πολιτισμού, όπως τη Ν. Υόρκη και τη Βιέννη. Αυτή η αναβίωση έχει επέλθει τόσο ανεπαίσθητα που οι περισσότεροι άνθρωποι μάλλον δεν γνωρίζουν ότι υπάρχει κάτι που λέγεται σαμανισμός, πόσο μάλλον να γνωρίζουν περί της επιστροφής του. Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη μερίδα ανθρώπων, που αυξάνεται με γρήγορο ρυθμό και αριθμεί πλέον χιλιάδες μέλη, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στις υπόλοιπες ηπείρους, η οποία καταπιάνεται με το σαμανισμό και τον έχει κάνει μάλιστα μέρος της ατομικής καθημερινής ζωής.

Η λέξη «Σαμάνος» προέρχεται από τη γλώσσα του λαού Τουνγκούς στη Σιβηρία, και οι ανθρωπολόγοι την έχουν υιοθετήσει ευρέως για να αναφέρονται σε ποικίλα πρόσωπα μη δυτικών καταβολών, όπως π.χ. «μάγισσα», «μάγος γιατρός», «θεραπευτής», «μαγγανευτής», «οραματιστής» κ.α. Επιπλέον, κάθε είδος θεραπευτή δεν είναι απαραίτητα και σαμάνος. Σαμάνος είναι ο άνδρας ή η γυναίκα που εισέρχεται σε μια διαφοροποιημένη κατάσταση αντίληψης - οικειοθελώς φυσικά - προκειμένου να έρθει σε επαφή και να χρησιμοποιήσει μια κανονικά κρυμμένη πραγματικότητα με σκοπό να αποκτήσει γνώση, δύναμη και να βοηθήσει άλλα άτομα. Ο σαμάνος έχει τουλάχιστον ένα, και συνήθως περισσότερα πνεύματα στην προσωπική του «υπηρεσία».

Ο σαμάνος ξεχωρίζει από τα άλλα είδη μάγων και θεραπευτών, επειδή χρησιμοποιεί μια άλλη κατάσταση αντίληψης, την λεγόμενη «έκσταση». Αλλά μόνο η πρακτική της έκστασης, τονίζει καταλλήλως, δεν είναι αυτή που ορίζει το σαμάνο, γιατί ο σαμάνος έχει συγκεκριμένες τεχνικές έκστασης. Επομένως, όποιος βρίσκεται σε έκσταση δεν μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητα σαμάνος. Ο σαμάνος ειδικεύεται σε μια τεχνική ύπνωσης κατά την οποία πιστεύεται ότι η ψυχή του αφήνει το σώμα του και ανεβαίνει στον ουρανό ή κατεβαίνει στον κάτω κόσμο. Κατά την ύπνωση εργάζεται συνήθως για να θεραπεύσει έναν ασθενή, επαναφέροντας ευεργετική ή ζωτική δύναμη ή αφαιρώντας βλαπτική δύναμη.

Η εκστατική αντίληψη και η προοπτική γνώσης μπορεί να αποδοθεί με τον όρο «σαμανισμός». Ο σαμανισμός δεν περιλαμβάνει βέβαια μόνο ύπνωση ή ένα υπερβατικό στάδιο αντίληψης, αλλά και γνώση των σαμανικών μεθόδων και αρχήν. Οι γνώσεις που απαιτούνται περιλαμβάνουν πληροφορίες για την κοσμική γεωγραφία  της ασυνήθιστης πραγματικότητας, ώστε να γνωρίζει κανείς που να ταξιδέψει για να βρει τις κατάλληλες ζωικές, φυτικές και άλλες δυνάμεις. Ο σαμάνος λοιπόν γνωρίζει ότι πρέπει να στοχεύει σε συγκεκριμένη αποστολή. Δεν μπαίνει στη διαδικασία παρά μόνον αν συντρέχει σοβαρός λόγος. Ο σαμάνος έχει κάποιο έργο να εκπληρώσει, και πρέπει να γνωρίζει τις βασικές μεθόδους για να το κάνει. Αν, για παράδειγμα, θέλει να φέρει το ζώο της δύναμης - φύλακα του ασθενή από «τον κάτω κόσμο», πρέπει να γνωρίζει την τεχνική του πώς να φτάσει εκεί, να μπει, να βρει το ζώο και να το φέρει πίσω σώο. Στη συνέχεια πρέπει να γνωρίζει τι οδηγίες να δώσει στον ασθενή.

Ο σαμάνος αισθάνεται συνήθως κάτι που περιγράφεται ως «ιερή χαρά» γι' αυτά που βλέπει, και θαυμασμός για τους ωραίους και μυστηριώδεις κόσμους που ανοίγονται μπροστά του. Οι εμπειρίες του είναι σαν όνειρα, αλλά όχι όνειρα του ύπνου. Τα αισθάνεται ως αληθινά και σ' αυτά μπορεί να ελέγξει τις πράξεις του και να κατευθύνει τις περιπέτειές του. Αποκτά πρόσβαση σ' ένα εντελώς νέο πλην όμως οικείο αρχαίο σύμπαν που του δίνει βαθειά γνώσει σχετικά με το νόημα της δικής του ζωής και θανάτου καθώς και σχετικά με τη θέση του στο σύνολο όλης της ύπαρξης. Κατά τη διάρκεια των μεγάλων περιπετειών διατηρεί συνειδητό έλεγχο ως προς την κατεύθυνση των ταξιδιών του, αλλά δεν ξέρει τι θα αποκαλύψει. Είναι ένας ανεξάρτητος ερευνητής των απέραντων μεγάρων ενός υπέροχου κρυμμένου σύμπαντος. Τέλος, φέρνει πίσω τις ανακαλύψεις του για να αυξήσει τις γνώσεις του και να βοηθήσει άλλους.

Ο σαμάνος είναι ένας άξιος οραματιστής που δουλεύει συνήθως στο σκοτάδι, ή τουλάχιστον με τα μάτια καλυμμένα, ώστε να βλέπει καθαρά. Γι' αυτό οι σαμάνοι συνήθως εργάζονται κατά τις νυχτερινές ώρες. Κάποια είδη σαμανικού οραματισμού μπορούν να γίνουν με τα μάτια ανοιχτά, αλλά συνήθως αυτό το είδος είναι πιο επιφανειακής φύσεως. Στο σκοτάδι, οτιδήποτε αποσπά την προσοχή στη συνήθη πραγματικότητα, επιδρά λιγότερο στο συνειδητό, κι έτσι μπορεί ο σαμάνος να εστιάσει στις πλευρές της ασυνήθιστης πραγματικότητας όπου είναι απαραίτητες για τη δουλειά του. Όμως από μόνο του το σκοτάδι δεν είναι αρκετό για το σαμανικό οραματισμό. Ο οραματιστής πρέπει να επέλθει στη σαμανική κατάσταση αντίληψης, σε πολλές περιπτώσεις με τη βοήθεια του τυμπανισμού, του ήχου του σείσιρου, του τραγουδιού και του χορού.

Η σαμανική διαφώτιση είναι κατά κυριολεξία η ικανότητα να φωτιστεί το σκοτάδι, να δει κανείς στο σκοτάδι αυτό ό,τι οι άλλοι δεν μπορούν να αντιληφθούν. Αυτό στην πραγματικότητα μπορεί να είναι η πιο αρχαία έννοια της διαφώτισης. Για παράδειγμα, η ξεχωριστή ικανότητα του Ιγκλουλίκ Εσκιμώου σαμάνου να βλέπει λέγεται καουμανέκ, η φώτιση ή διαφώτιση του, που τον καθιστά ικανό να βλέπει στο σκοτάδι, γιατί τώρα μπορεί να βλέπει και με κλειστά τα μάτια και να αντιλαμβάνεται πράγματα και μελλοντικά γεγονότα που είναι κρυμμένα για άλλους, βλέποντας με αυτόν τον τρόπο το μέλλον και τα μυστικά των άλλων.

Στους Βιρατζέρι της Αυστραλίας ο σαμανιστής νεοφώτιστος φωτίζεται όταν ραντιστεί με ιερό ισχυρό νερό, που θεωρείται ότι είναι υγροποιημένος κρύσταλλος χαλαζίας. Η αντίληψη ότι ο σαμάνος εκπέμπει φως, και μάλιστα από μια κορώνα, μια αύρα που περιβάλλει το κεφάλι, υπάρχει και στους Χιβάρο. Το φωτοστέφανο, που είναι πολύχρωμο, σχηματίζεται μόνο όταν ο σαμάνος βρίσκεται σε διαφοροποιημένη κατάσταση αντίληψης, που προέρχεται από το αγιαχουάσκα. Μόνο ένας άλλος σαμάνος μπορεί να το δει σε παρόμοια κατάσταση αντίληψης. Όσο ο Χιβάρο σαμάνος ακτινοβολεί φως, μπορεί να δει στο σκοτάδι, ακόμη και να δει μέσα από αδιαφανές για τους άλλους υλικό.

Σε πολλές περιπτώσεις οι σαμάνοι εργάζονται σε ένα σπίτι βυθισμένο σε απόλυτο σκοτάδι, ή μπορεί να αφήνουν μια μικρή φωτιά ή λάμπα αναμμένη, αλλά μερικές φορές ακόμα και ελάχιστη ποσότητα φωτός μπορεί να εμποδίσει το σαμανικό οραματισμό. Έτσι, στους Τσάκτσι της Σιβηρίας, η σαμανική συνάθροιση... ξεκίνησε, όπως συνήθως, στο σκοτάδι... αλλά όταν ο σαμάνος ξαφνικά σταμάτησε να χτυπά το τύμπανο, η λάμπα ξανάναψε και το πρόσωπό του σαμάνου καλύφθηκε αμέσως με ένα κομμάτι ύφασμα. Η οικοδέσποινα, που ήταν γυναίκα του σαμάνου, πήρε το τύμπανο και άρχισε να το χτυπά με απαλές, αργές κινήσεις. Αυτό κράτησε όλη την ώρα...

Όταν ο σαμάνος, είτε αργά είτε απότομα, πέφτει κάτω στο δάπεδο του σπιτιού, οι Τσάκσι λένε ότι βουλιάζει, το οποίο δεν αναφέρεται μόνο στην υλική πράξη που είναι ορατή από τους άλλους στο σπίτι, αλλά και στην «πεποίθηση ότι ο σαμάνος, κατά τη διάρκεια της κατάστασης της έκστασης, μπορεί να επισκέπτεται άλλους κόσμους, ιδίως εκείνους που είναι κάτω από το έδαφος». Παρομοίως, ο Εκσιμώος σαμάνος που ετοιμάζεται να κάνει το ταξίδι, αναφέρεται ως «αυτός που πέφτει κάτω από το βυθό της θάλασσας».

Το σαμανικό οδοιπορικό είναι από τα πιο σημαντικά καθήκοντα. Η βασική μορφή του ταξιδιού και η πιο εύκολη να μαθευτεί, είναι το ταξίδι στον κάτω κόσμο. Για να το επιχειρήσει αυτό ο σαμάνος έχει συνήθως μια ειδική οπή ή είσοδο για τον κάτω κόσμο. Αυτή η είσοδος υπάρχει και στη συνηθισμένη πραγματικότητα και στην ασυνήθιστη. Η είσοδος για τους ινδιάνους σαμάνους στην Καλιφόρνια, σε πολλές περιπτώσεις ήταν μια πηγή, προπαντός μια θερμή πηγή. Οι σαμάνοι λέγεται ότι ταξίδευαν εκατοντάδες χιλιόμετρα κάτω από το έδαφος, μπαίνοντας από μια θερμή πηγή και βγαίνοντας από την άλλη. Οι Αυστραλοί σαμάνοι της φυλής Τσεπάρα παρομοίως πιστεύεται ότι βουτούσαν στο έδαφος και ξανάβγαιναν όπου ήθελαν.

Μια άλλη είσοδος που χρησιμοποιούταν από τους ινδιάνους της Καλιφόρνιας ήταν ένας κούφιος κορμός δέντρου. Στους Αρούντα της Αυστραλίας, το κούφιο δέντρο ήταν είσοδος στον κάτω κόσμο. Άλλοι σαμάνοι μπαίνουν από σπηλιές, τρύπες που σκάβουν τα ζώα, ακόμη και ειδικές τρύπες στο χωμάτινο δάπεδο των σπιτιών. Όταν ο σαμάνος γυρνά από το ταξίδι του στον κάτω κόσμο, οι άνθρωποι στη σκηνή τον ακούν να έρχεται από μακριά. Η ορμή με την οποία περνά μέσα από το σωλήνα που μένει ανοιχτός γι' αυτόν από τα πνεύματα του, έρχεται ολοένα και πιο κοντά. Οι διακεκριμένοι σαμάνοι δε βλέπουν μόνο αλλά και ακούν, αισθάνονται και ακόμη βιώνουν επικοινωνίες ή αισθήματα πέρα απ' τα συνηθισμένα. Έτσι, ο σαμάνος άκουσε το πνεύμα-φύλακα του και αισθάνθηκε ένα γιγάντιο ζώο δύναμης να κινείται από κάτω.

Ο σαμανισμός αντιπροσωπεύει το πιο ευρέως διαδεδομένο και αρχαίο μεθοδολογικό σύστημα θεραπείας νου και σώματος που γνωρίζει η ανθρωπότητα. Αρχαιολογικά και λαογραφικά τεκμήρια υποδεικνύουν ότι οι σαμανικές μέθοδοι είναι ηλικίας τουλάχιστον 20-30.000 χρόνων. Πιθανότατα να είναι και παλαιότερες. Σήμερα, η σαμανική γνώση είναι ζωντανή προπάντων μεταξύ ατόμων που μέχρι πρόσφατα ανήκαν σε πρωτόγονους πολιτισμούς. Η γνώσει που διατηρούν αποκτήθηκε σε διαστήματα εκατοντάδων ανθρώπινων γενεών, σε περιστάσεις ζωής και θανάτου. Οι πρόγονοι των λαών αυτών κατέβαλαν κόπο για να μάθουν και χρησιμοποίησαν τη γνώση αυτή στις προσπάθειές τους να διατηρήσουν την υγεία και τη δύναμη, να αντιμετωπίσουν σοβαρές ασθένειες, ακόμα και την απειλή του θανάτου.

Ένα από τα αξιοπερίεργα των σαμανικών αρχών και μεθόδων είναι ότι μοιάζουν πολύ ενώ ανακαλύπτονται σε ξεχωριστά και μακρινά μέρη του πλανήτη, όπως η Αυστραλία, Βόρεια και Νότια Αμερική, Σιβηρία, Κεντρική Ασία, Ανατολική και Βόρεια Ευρώπη. Παντού βρίσκει κανείς μαρτυρίες περί του ότι η ίδια βασική σαμανική γνώση υπήρχε κάποτε και εκεί, μέχρι που ξεριζώθηκε κατά μεγάλο μέρος από τις άλλες θρησκείες που επιχείρησαν να επιβληθούν ανά περιόδους.

Οι σαμάνοι για καιρό πίστευαν ότι οι δυνάμεις τους ήταν δυνάμεις των ζώων, των φυτών, του ήλιου, των βασικών ενεργειών του σύμπαντος. Από τον κήπο της γης αντλούσαν τις δυνάμεις που αποκτούσαν για να βοηθούν στη σωτηρία άλλων ανθρώπων από την αρρώστια και το θάνατο, για να δίνουν δύναμη στην καθημερινή ζωή, να επικοινωνούν με τους συνανθρώπους τους και τα άλλα έμβια όντα και να ζουν χαρούμενα και αρμονικά με το σύνολο της φύσης.

Χιλιετίες πριν από τον Κάρολο Δαρβίνο, τα άτομα που ανήκαν στους σαμανικούς πολιτισμούς είχαν πεισθεί ότι οι άνθρωποι και τα ζώα σχετίζονταν. Στους μύθους τους, οι χαρακτήρες των ζώων σε πολλές περιπτώσεις είχαν ανθρώπινη φυσική μορφή, αλλά ξεχώριζαν ο ένας από τον άλλο χάρη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των διάφορων ειδών ζώων. Έτσι, το κογιότ είναι γνωστό στις ιστορίες για τον κακότροπο χαρακτήρα του και το κοράκι για την πολλές φορές ανάρμοστη εξάρτησή του από τους άλλους προκειμένου αυτοί να σκοτώνουν κυνηγώντας προς όφελός του. Έπειτα, σύμφωνα με διάφορους μύθους για τη δημιουργία, τα ζώα διαφοροποιήθηκαν και τους δόθηκε η φυσική μορφή που έχουν σήμερα. Έτσι, εξηγούν οι μύθοι, δεν είναι πια δυνατόν για τους ανθρώπους και τα ζώα να συζητούν μεταξύ τους ή τα ζώα να παίρνουν ανθρώπινη μορφή. Η σύνδεση του ανθρώπου με τον κόσμο των ζώων είναι πολύ βασική για το σαμανισμό. Ο σαμάνος, μέσω του πνεύματος-φύλακά του, συνδέεται με τη δύναμη του κόσμου των ζώων, των θηλαστικών, των πουλιών, των ψαριών και άλλων όντων. Ο Σαμάνος πρέπει να έχει ένα συγκεκριμένο φύλακα για να επιτελέσει το έργο του. Η ικανότητα των πνευμάτων των ζώων-φυλάκων να μιλούν σε άνθρωπο ή να παρουσιάζονται με ανθρώπινη μορφή μερικές φορές, θεωρείται ένδειξη της δύναμης τους. Η πεποίθηση των σαμάνων ότι μπορούν να πάρουν τη μορφή που έχει το πνεύμα του ζώου-φύλακα είναι ευρέως διαδεδομένη. Στους Αρούντα της Αυστραλίας σε πολλές περιπτώσεις έπαιρναν μορφή αετών. Τις περισσότερες φορές ο χορός που μοιάζει με χορό ζώων στον πρωτόγονο κόσμο, έχει σκοπό την ενοποίηση των ζώων δύναμης με τους χορευτές.

Ο σαμάνος χρησιμοποιεί τη δύναμη που του προσφέρουν όχι μόνο τα ζώα αλλά και τα φυτά. Η δύναμη αυτών πηγάζει από τον ήλιο. Τα φυτά τείνουν να λειτουργούν σαν πνευματικοί οδηγοί - βοηθοί. Τα φυτά βοηθοί δεν έχουν μεμονωμένα όση δύναμη έχουν τα ζώα δύναμης, αλλά ένας σαμάνος μπορεί να έχει εκατοντάδες πνεύματα βοηθούς, ώστε συγκεντρωμένη η δύναμη όλων να μπορεί με πολλούς τρόπους να εξισώνεται με εκείνη του πνεύματος-φύλακα του.

Τέλος, ο διαφωτισμός του σαμανισμού είναι να μπορούμε να φωτίζουμε αυτό που οι άλλοι θεωρούν ως σκοτάδι, κι έτσι να βλέπουμε και να ταξιδεύουμε για λογαριασμό μιας ανθρωπότητας που βρίσκεται επικίνδυνα κοντά στην απώλεια του πνευματικού της συνδέσμου με όλους τους συγγενείς της, τα φυτά και τα ζώα της καλής αυτής γης.

• Η τρυφερή κόρη της Αρχόντισσας του Ουρανού
• Το μονοπάτι της Σοφίας (Dhammapada)